Językowo-kulturowy obraz kata w polszczyźnie
[ 1 ] Wydział Humanistyczny, Akademia im. Jakuba z Paradyża | [ P ] pracownik
EN The linguistic-cultural picture of the executioner in the Polish language
UK Мовно-культурний образ ката у польській мові
2023
rozdział w monografii naukowej
polski
- leksyka
- frazeologia
- historia języka
- językowy obraz świata
- dziedzictwo kulturowe
- lexis
- phraseology
- history of language
- linguistic picture of the world
- cultural heritage
- лексика
- фразеологія
- історія мови
- мовна картина світу
- культурна спадщина
PL Kat jako wykonawca i egzekutor wyroków śmierci, wygnania, publicznej chłosty – od początków funkcjonowania tej instytucji na terenach etnicznie polskich – był zwią197zany z zarządem miejskim. Działał szybko i sprawnie, wykorzystując do pomocy swoich pachołków. Był ze względu na kontakt ze złem i śmiercią postacią pograniczną, otoczoną swoistym tabu, choć dawniej nie anonimową. Przypisywane mu specyficzne cechy, jak bez względność, bezduszność i okrucieństwo stały się podstawą generalizacji semantycznej i ich przeniesienia na kolejne jednostki leksykalne, konceptualizujące diabła, tyrana i oprawcę. Wraz z prawnym zniesieniem kary śmierci w kulturze polskiej przestała również działać instytucja kata – urzędowego egzekutora; niejako w zamian rozrosły się pojęcia kata przyporządkowane polityce, władzy i relacjom interpersonalnym – społecznym i prywatnym. Katem w tym rozumieniu okazuje się osoba dla otoczenia zarówno znana środowiskowo, jak i anonimowa społecznie, ciemiężąca i poniżająca współpracowników (jako karmiący się ich lękiem i cierpieniem mobber), czy też najbliższych (jako oprawca domowy). Bywa znana publicznie, medialnie; jest politykiem, przywódcą, działającym na pograniczu prawa bądź przekraczającym jego granice i bezwzględnie je łamiącym. Współcześnie kat identyfikowany jest z głównie szeroko pojętym oprawcą, którego konceptualizuje kilkadziesiąt określeń, jak np.: barbarzyńca, degenerat, dręczyciel, gnębiciel, krwiożerca, krzywdziciel, mściciel, odwetowiec, okrutnik, potwór, prześladowca, rewanżysta, sadysta, zbrodniarz, zwyrodnialec itp. Jego antonimem jest męczennik – jako osoba pokrzywdzona i ofiara (agresji, gwałtu, napadu, przestępstwa, szantażu, wojny, wypadku), jako ranny, jeniec bądź zakładnik, ale też bohater i bojownik występujący w obronie swoich bliskich, rodziny czy ojczyzny, wreszcie prawa i praworządności, szczególnie istotnych na szeroko pojętym pograniczu.
197 - 217
CC BY-NC (uznanie autorstwa - użycie niekomercyjne)
inne
ostateczna wersja opublikowana
12.2023
w momencie opublikowania
20,0
